Langsweagen
Langsweagen is in âld streekdoarp mei al in midsieuske oarsprong. De hjoeddeiske, yn 1781oan ‘t Hou boude tsjerke, ferfong nammentlik in midsieuske dy‘t oan de Hillige Mattheus wijd wie. It doarp wie yn it begjin fan de 18e ieu, doe‘t de ferfeanings súdlik fan it doarp al yn gong setten wienen, noch beskieden fan omfang. De Tegenwoordige Staat van Friesland melde yn 1788: “dit Dorp bevat eene goede uitgebreidheid van landeryen, doch weinig huizen by de kerk .... De Noordelyke landen zyn schoone Weid- en Miedlanden, en de Zuidelyke bouwlanden.”
Langsweagen wie wol it sintrum fan in rige buerten yn it súdwesten fan Opsterlân: Wijngaarden – dat ein 18e ieu “een schoone buurt” neamd waard – yn it westen en Jonkerslân en Sing Sang yn it easten. Healwei de 19e ieu wienen dêr in skipswerf en ek in kalkbrânerij yn it doarp en yn it lêst fan dy ieu waard oan de Nije Feart in suvelfabryk stichte.
De let18e-ieuske tsjerke, hjir en dêr ûnderferdield mei muorrepenanten mar foar it oare ienfâldich, hat in trijekantich sletten koar en in foarse, ynboude toer mei achtkantige spits dêr‘t de oerwurken foar montearre binne. De tsjerke besit in nachtmielstafel út de 17e ieu en de preekstoel is nei alle gedachten út de twadde helte fan de 18e ieu; de trep is yn Lodewijk XVI-styl makke. Yn de tsjerkeflier lizze byldhoude 17e- en 18e-ieuske sarken. Njonken de tsjerke stiet op de hoeke fan ‘t Hou en de Tsjerkeleane in opfallend ferieningsgebou út begjin 20e ieu mei in freonlike trepgevel dy‘t yn keunststien en mei siersmeiwurk fersierd is.
Noardlik fan it doarp stiet oan de Hegedyk it eardere om-ende-by 1880 boude, sobere diakonij earmhûs. Yn ‘e rin fan de 20e ieu is it doarp noardlik fan ‘t Hou útwreide, foaral nei de oarloch. Ek oan de mear noardlik lizzende Hegedyk kaam mear bebouwing en oan De Plasse is in rige boere-arbeidershuzen boud, dy‘t yn 1988 yn tradisjonalistyske styl fernijd is.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
