Broek

Broek in twee helften

Ongeveer 750 jaar terug kwamen de eerste bewoners in Broek, waarschijnlijk uit de omgeving van Sneek. Ze vonden bij Broek een veenstroompje dat ze uitdiepten en verbreedden tot een vaart. Daar bouwden ze hun huizen op de wal, ongeveer even ver uit elkaar.

Wie door Broek rijdt (of nog beter: vaart), waant zich in een andere tijd. Tussen het groen liggen de oude boerderijen, het kleine kerkje en de klokkenstoel langs de Broekstervaart.

Broek bestaat trouwens uit twee afzonderlijke delen - Broek-Noord en Broek-Zuid - waarbij je niet rechtstreeks van de ene helft naar de andere helft kunt rijden; je moet altijd via Joure. Dat klinkt raar, maar als u zich bedenkt dat vroeger niet de weg, maar het water de twee helften met elkaar verbond, wordt het allemaal iets logischer.

© VVV/ANWB Langweer-Joure

Historie van Broek

Broek is een vaartdorp aan de Noordbroekstervaart dat vooral vanaf het water goed is te beleven. Al zijn er aan beide zijden van de bebouwing veel later wegen gekomen voor de verbindingen over land. De vaart is via de Zijlroede en de vaart Noorderoudeweg verbonden met Joure en het waterwegennet van Friesland. Het vormde eeuwenlang, tot diep in de 19de eeuw, de enige ontsluiting.

Op de grietenijkaart van Doniawerstal in de atlas van Schotanus uit 1718 is geen enkele wegverbinding ingetekend. Op de kaart in de atlas van Eekhoff uit het midden van de 19de eeuw geeft een onregelmatige stippellijn bij de oostelijke bebouwing een pad aan dat naar Joure in Haskerland leidde.

De Tegenwoordige Staat van Friesland meldde in 1788 niet veel over Broek: ‘een Dorp met eene Kerk en stompen toren, bestaande uit verscheiden plaatsen en huizen, gelegen ten Oosten van de Jouwster vaart en ten Zuiden van Goingaryp. […] in ’t zelve zyn in ’t geheel maar zeventien boerehuisgezinnen.’

Aan de zuidoostzijde van het dorp nabij de hoek waar de vaart in de Zijlroede uitkomt staat de dorpskerk op een enigszins verhoogd kerkhof. Het is een zaalkerkje dat in 1913 in vrij zakelijke stijl is gebouwd. De gevelsteen uit 1694 is waarschijnlijk afkomstig uit een vorige kerk. Het gebouw heeft vensters met glas-inlood, een driezijdige sluiting, portaal en een achtzijdig geveltorentje met een koepeldak. Achter de kerk staat op het kleine en zeer verzorgde kerkhof aan de vaart een witgeschilderde klokkenstoel met een helmdak. De luidklok is in 1600 door Hendrik Wegewaert gegoten.

Aan de westzijde Noordbroekstervaart zijn meest ruim uit elkaar staande boerderijen te vinden. Aan de oostzijde, met directe wegverbinding met Joure bestaat een menging van woningen en (woon)boerderijen. Aan deze zijde is veel bebouwing vernieuwd en zijn nieuwe woningen gebouwd, waardoor een compacte buurt is gevormd. Ten zuiden van de Zijlroede loopt de agrarische bebouwing door langs de grotendeels gedempte Broekster Kerkvaart: Broek-Zuid.

Tekst: © NoordBoek - Peter Karstkarel • Foto: © FrieslandWonderland

Canon van Broek

Voor historische canons van meer Friese dorpen steden gaat u naar de website www.dorpscanon.nl