Harstastate

Ten oosten van de bekende terp van Hegebeintum ligt op een omgracht terrein Harstastate. De state met tuin is via een lange oprijlaan en een fraai hek met palen in rococostijl te bereiken. De boerderij met jaartalsteen uit 1886 en een tuinmanswoning links completeren de voormalige buitenplaats.
De oudste vermelding dateert uit 1511 toen een zekere Ruppert “oppe Harst” eigenaar was. In de zeventiende eeuw woonde hier Focke van Aysma met zijn vrouw Ymk. Waarschijnlijk liet dit echtpaar het rechthoekige gebouw optrekken, dat in de zeventiende eeuw van een nieuwe vleugel met pilasters in de kolossale orde werd voorzien.
In 1843 werd deze vleugel en de verdieping van het rechter gedeelte van de state afgebroken. De toenmalige eigenaar, jhr. T.A.M.A. van Andringa de Kempenaer, gaf de bekende Leeuwarder architect Thomas Romein in hetzelfde jaar opdracht om het restant van het oude huis met drie vensters en het nieuw opgetrokken linker gedeelte met twee ramen tot het huidige gebouw om te vormen. Van het oude gebouw resteert nog de dikke achtermuur met kloostermoppen.
De ingangspartij met Ionische pilasters zal, evenals de betimmering in Lodewijk XVI-stijl van de zaal, van omstreeks 1790 dateren. Deze zaal heeft wanden versierd met festoenen, een schoorsteen met spiegel en een geschilderd bloemstuk.
De tuin rondom het huis werd in 1832 door L.P. Roodbaard in de landschapsstijl aangelegd.
Tot 1926 was Harstastate in bezit van de familie van Andringa de Kempenaer. De in 1996 gerestaureerde state is nu particulier eigendom. In de dorpskerk zijn prachtige oude rouwkassen en grafzerken van de vroegere bewoners van Harstastate te bezichtigen.

Bouwstijl: Romaans
Datering: 11e eeuw
Restauratie: 1962-1965

Ligging
De kerk ligt op de hoogste terp van Fryslân, in de jaren 1896-1905 afgegraven. Vanaf de terp hebt u een fraai uitzicht over het vlakke land met rondom de torenspitsen van de kerken van Hallum, Holwerd, Blija en Ferwerd.

Exterieur
De kerk staat op de hoogste terp van Friesland (bijna negen meter boven NAP). Tijdens afgravingen van de terp werd een grafveld ontdekt uit circa 600. Het oudste deel van dit kerkje bestaat uit tufsteen. Het ronde koor is onder de daklijst uitgekraagd. De muren zijn in latere eeuwen op verschillende manieren aangevuld. In de 15e eeuw is de kerk vergroot en voorzien van een toren. Na de rigoureuze terpafgraving en de hedendaagse ontwatering is de ondergrond instabiel geworden, zodat kerken toren verzakken.

Interieur
De kansel is verfraaid met handgesneden versieringen uit ca. 1700. Aan de wanden hangen rijk bewerkte rouwborden.

Orgel
Het 19e-eeuwse orgel, in 1862 gemaakt door L. van Dam & zonen te Leeuwarden, is dankzij de succesvolle fondsenwerving van de Stichting Orgelrestauratie Hogebeintum, volledig gerestaureerd. Het werd op 28 november 2003 weer in gebruik genomen.

Huidig gebruik
Wie de kerk van Hegebeintum wil bezoeken, kan terecht bij het Bezoekerscentrum “Terp Hegebeintum”. In het seizoen (april t/m october) is er 7 dagen per week een gids die u naar de kerk begeleidt en daar alles vertelt over de geschiedenis van de kerk. Jaarlijks maken enkele duizenden mensen gebruik van deze mogelijkheid. De kerk wordt beheerd door de (gemeentelijke) Stichting Rekreaasje en Toerisme Ferwerderadiel, die het gebouw huurt van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. In het kerkje vinden regelmatig Friestalige kerkdiensten plaats, onder verantwoordelijkheid van het Frysk Oekumenysk Wurkferbân Hegebeintum.

Op de hoogste terp van Nederland, negen meter boven de zeespiegel, is in het begin van de 12de eeuw de tufstenen kerk gebouwd. Het schip is in het begin van de 13de eeuw naar het westen verlengd in helderrode baksteen. Daarin staan eenvoudige ingangen waarvan de zuidelijke is dichtgemetseld. De eenbeukige kerk heeft een iets inspringend, rondgesloten koor. Het tufstenen muurwerk aan de noordzijde is ongeleed en het geeft slechts één spoor van een rondboogvenster prijs.

Aan de oostzijde staat een dichtgemetselde kleine ingang in een rondboognis. Vlakbij het koor is een gotisch spitsboogvenster (circa 1550) met rode bakstenen dagkanten in het grijze tufsteenwerk gebroken. Dat is ook op twee plaatsen in de koorsluiting gedaan en de zuidelijke muur heeft drie van deze vensters gekregen. Daar staat in het bakstenen gedeelte een groot gotisch venster met vorktracering en boven de dichtgezette ingang zit een diep (beeld?)nisje en schuin ernaast een tweede, grotere nis van dit type. De toren is in 1717 herbouwd, gaat onversneden op en heeft rondbogige galmgaten aan alle zijden.

Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf dat omstreeks 1550 zal zijn aangebracht. De beperkte ruimte is volgezet en -gehangen met meubilair en memorabilia. Zo worden de fragmenten van muurschilderingen met Christus en engelen hoog tegen de zuidwand gemakkelijk over het hoofd gezien. De 18de-eeuwse preekstoel met Lodewijk XVI-ornamenten op de kuippanelen, een tijdglas in een koperen houder en een klankbord staat in de dooptuin. In de koorsluiting staat een 17de-eeuwse overhuifde herenbank met voorbank en een kuifstuk uit 1762 waarin de door leeuwen gehouden wapens van de familie De Schepper, Coehoorn van Scheltinga zijn verwerkt. Ook de panelen van het rugschot dragen wapens. De wanden, vooral de gesloten noordelijke, dragen grote, meest rijk bewerkte rouwkassen van de bewoners van de nabijgelegen Harstastate, waardoor de kerk een mausoleum lijkt. Het orgel is in 1862 gebouwd door L. van Dam & Zn. De kerk is eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.