De 412 dorpen van Friesland

Ypecolsga is een streekdorp van middeleeuwse oorsprong, waarbij in de hoge Middeleeuwen ten noordoosten een nederzetting bij het water de Ee ontstond die vanaf de vroege 11de eeuw een zelfstandige positie verwierf: Woudsend dat het moederdorp al zeer vroeg met verve overvleugelde. Ypecolsga bleef een agrarische streek. Op de grietenijkaart van Wymbritseradeel in de atlas van Schotanus bestaat het dorp in de uiterste zuidwesthoek uit een lange streek van ongeveer drie kilometer met ongeveer tien ver uit elkaar staande boerderijen. Ze staan grotendeels ten zuiden van de Wegsloot, een sloot die inderdaad wordt geflankeerd door een weg. De kerk staat ten noorden van deze verkeersas.

In de Tegenwoordige Staat van Friesland werd in 1788 gemeld: ‘Ipekolsga of Epekolsga, een Dorp van maatigen omtrek …; ’t zelve grenst ten Zuiden aan het Slooter meer, en had eertyds een sterk huis, toebehoorende aan Take Abbema, ’t welk in 1520, verwoest werd door de Schieringers, die te Slooten in bezettinge lagen. De Kerk van dit Dorp, in 1497, door de Soldaaten in brand gestoken zynde, verteerde met vyftien, daar in zynde, gewyde Hostien tot assche, die naderhand, zo men beuzelde, groote mirakelen deeden, en daarom zo veel toeloops hadden, dat men uit het offergeld eene nieuwe Kerk kon bouwen, die, vervolgens wederom vervallen zynde in 1664, werd vernieuwd, en met een spits torentje voorzien.’

De kerk is in de 18de eeuw afgebroken. Er staat nu een in 1956 vernieuwde dubbele klokkenstoel met helmdak. De twee luidklokken zijn in 1644 gegoten door Jelte, Pier en Johan Riemers. Ypecolsga bezit een aantal monumentale boerderijen, zoals de in 1783 gebouwde kop-romp ‘Arbeid en Moeite’, die nu de naam ‘Werklust’ draagt. Noordelijk ligt aan de oever van het Heegermeer de boerenstreek Indyk. Een in de weilanden liggend kerkhof met klokkenstoel herinnert aan een dorpsverleden.

Ysbrechtum is een komdorp met mogelijk een terpverleden. Het kerkhof ligt namelijk vrij hoog. Het dorp ligt dichtbij Sneek, met welke stad het in 1844 een verbindingsweg kreeg, de met puin verharde weg van Sneek naar Bolsward. Tussen Ysbrechtum en Tjalhuizum kwam een tolhuis dat er nog altijd staat. Tjalhuizum is oorspronkelijk een terpdorp en is tegenwoordig een agrarische nederzetting van een paar boerderijen en een kerkhof met een toren uit 1871. Voordat de weg naar Sneek er kwam was Ysbrechtum via de Franekervaart naar het waterwegennet van Friesland ontsloten.

De kom van het dorp is gevormd aan weerszijden van de Epemawei, bij de afslag van de weg naar Scharnegoutum, de Kleasterwei. De kronieken spreken van een nette buurt en een door bomen omzoomde lommerrijke entree van het dorp. De entree vanuit Sneek is breed en omzoomd door een buurt, maar veel allure is er niet meer. De nette buurt is gebleven want de Epemawei is vooral aan de noordzijde omzoomd door een reeks notabele woningen, de brede middengangwoningen, die voor de tweede helft van de 19de eeuw zo kenmerkend zijn voor de Friese dorpen van enige betekenis.

Hoewel de kerk op het hoge en met een ijzeren hek van de weg afgegrensde kerkhof aan het einde van de 18de eeuw met lof wordt genoemd, wordt zij in 1865 vervangen door het huidige, ontworpen door de Sneker stadsarchitect Meinse Molenaar. Het is een gebouw in een mengstijl dat uit een ruime kerkzaal met grote rondboogvensters en een aanzienlijk lager en smaller aangebouwd koor bestaat. De toren heeft een naaldspits. Een praalgraf uit 1696 van de bewoners van Epemastate siert de kerk.

Epemastate is gelegen in een ruim park met bos en is eeuwenlang de residentie geweest van adellijke families. De state dateert uit de eerste helft van de 17de eeuw en is vaak verbouwd: laatstelijk ingrijpend aan het einde van de 19de eeuw. Een poortgebouw met woonverdieping markeert de oprijlaan.