Bezienswaardigheden in Westernijtsjerk

Machiel Braaksma, 2011
In de nacht van dinsdag 31 oktober op woensdag 1 november 2006 werd achter de zeedijk van Marrum een grote groep paarden ingesloten door het water. Drie dagen lang trotseerden ze kou en water. Twintig paarden overleefden het drama niet. Ruim 200 paarden werden op 3 november na een indrukwekkende reddingsactie in veiligheid gebracht. Beelden hiervan gingen de hele wereld over en staan bij veel mensen in het geheugen gegrift. Het kunstwerk is gemaakt op de plek waar de paarden vanuit het water de droge dijk op kwamen. Gelet op het drama van de gebeurtenis is het een zeer bescheiden beeld geworden. Een grote hoeveelheid metalen paardenhoeven is verlijmd op het pad, een dikke cluster voor het hek en daarachter waaiert het uit richting de dijk. De vrijheid tegemoet.

Waar eens de slikwerkers hun ruggen kromden ligt nu een uniek natuurgebied. Tussen Zwarte Haan en de pier van Holwerd ligt een van Europa’s grootste kwelders; Noard-Fryslân Bûtendyks. Het ruim 4180 hectare grote gebied met zomerpolders, dobben, zilte graslanden, slikvelden en kwelderwerken is een eldorado voor flora en fauna. Jaarlijks rusten, broeden en foerageren hier meer dan een miljoen vogels. Overal op de zeedijk is het volop genieten van het wisselende weidse uitzicht, een veelkleuring palet in alle jaargetijden.

De midden in het terpdorp gelegen kerk, gewijd aan Godehardus, heeft geen aantrekkelijk westelijk front. De muren van schip en koor hebben evenwel veel interessants te vertellen. De kerk is goeddeels in de eerste helft van de 13de eeuw gebouwd, zij kan als romano-gotisch bouwwerk worden gekarakteriseerd. Dat beeld wordt door veel sporen van eerder en later verstoord en verrijkt. Zo is in beide muren tufsteen verwerkt van de vorige kerk uit de 11de eeuw. In de noordmuur zit vrij veel grijze tufsteen tussen de rode baksteen verwerkt. Laag staat een rondboogvenster van de voorkerk. Dan volgt een dichtgemetselde, rondbogige ingang met een ovaal venstertje. Verder oostwaarts staan drie flinke rondboogvensters uit 1802, soms met sporen van gotische vensters erbij. Rond het middelste zijn bovendien sporen van een verdwenen aanbouw te vinden. Het vijfzijdig gesloten koor heeft op de hoeken vrij complete, van baksteen gemetselde rondstaven.

De koormuren laten sporen van middelgrote rondboogvensters zien, alleen aan de zuidzijde zit een grote spitsbogige nis van een voormalig gotisch venster. Ook de zuidelijke muur heeft drie rondboogvensters uit 1802 en sporen van gotische vensters, tufsteenvelden, sporen van een verdwenen aanbouw en aan de westzijde een dichtgemetselde rondbogige ingang met ovaal venstertje. De westelijke gevel heeft met lisenen een driedeling. In het torenelement staat de omlijste ingang met halfrond bovenlicht, een gedenksteen en hoog een roosvenster. In de vleugelmuren staan grote rondboognissen. In de toren met ingesnoerde spits zitten gemetselde rondbooglijsten en dubbele galmgaten.

De kerkruimte wordt gedekt door een tongewelf met trekbalken. De in 1658 door Dirk Sydtses vervaardigde preekstoel met klankbord heeft een kuip die versierd is met gegroefde hoekzuilen en gecorniste panelen. De ertegenover staande overhuifde herenbank is in 1723 gesneden door Jacob Sydses Bruinsma voor Dieuke Wielinga-Westerhuis. Hij heeft getordeerde en omrankte zuilen en een opengewerkte kuif met wapens. Het orgel is oorspronkelijk van J.A. Hillebrand (1831); de kas is nog origineel maar het instrument is al in 1833 en daarna ook nog een paar keer verbeterd.

De kerk is in de eerste helft van de 13de eeuw in laatromaanse vormen gebouwd. De noordmuur geeft het meeste prijs van het romaanse verleden. Tussen rafelige restanten van steunberen zitten in vrij regelmatig moppenmetselwerk twee sporen van vrij grote, dichtgezette rondboogvensters. Verder westelijk zit nog een kwart boog boven een in de 15de eeuw aangebrachte ingang: een dichtgemetselde korfboog binnen een geprofileerde spitsboognis. Nabij de koorsluiting staat een groot rondboogvenster dat net als dat in de zuidmuur omstreeks 1800 is ingebroken. De driezijdige koorsluiting wordt op de hoeken geaccentueerd door slanke muurschalken met schijfkapitelen, kenmerkend voor het rijpe romaans. Het uitgezakte muurwerk van de koorsluiting wordt geschraagd door wigvormige steunberen die het beeld verstoren. Dat doet de deur eveneens; aan de binnenzijde zit daar een door S.J. Mellema in een overdadige neorenaissancestijl omstreeks 1900 getimmerd portaal. Het middelste gedeelte van de zuidmuur is gelijk met het aanbrengen van de rondboogvensters beklampt met kleine steen. Aan de westzijde van deze muur loopt alles door elkaar: een deel van een rondboog van een ingang, een veel nieuwer venster en dichtbij het maaiveld een klein rond venster, allerlei metselwerk en een spoor van een weggehaalde steunbeer.

De vrij lage zadeldaktoren gaat ongeleed op. Bovenin zitten de galmgaten en beneden in de westgevel een ingang met een klein spitsboogvenster erboven.

Inwendig wordt de ruimte gedekt door een houten tongewelf met trekbalken. Laag in de zuidwand zit een reeks diepe nissen in verschillende vormen. De preekstoel met klankbord heeft voluutachtige hoekpenanten in barokke vormen uit het begin van de 18de eeuw; het doophek is 19de-eeuws en heeft in plaats van balusters in bronskleur geschilderde gietijzeren hekjes. De overhuifde herenbank ertegenover dateert uit de eerste helft van de 17de en de eenvoudige banken aan weerszijden uit de 19de eeuw. Vier van de kerkbanken bezitten bijzondere wangen met gotische briefpanelen en medaillons met symbolen uit de eerste helft van de 16de eeuw. Het orgel is in 1880 gebouwd door Bakker & Timmenga.

Een zeer speciaal stukje Friesland is buitendijks te vinden, ter hoogte van Marrum. Vooral als ik op de motor hier in de buurt kom, moet ik even naar de overkant van de dijk om over een afstand van enkele honderden meters van deze omgeving te genieten. Hier kom je bijna geen mens tegen, hier vind je absolute rust. Luister naar de geluiden van diverse vogels in de kwelders en de wind. Kijk naar de waddenzee met in de verte Ameland.

Bouwstijl: Romaans
Datering: Eind 13e eeuw
Restauratie: 2008

Ligging
Vlak bij Marrum ligt, op een kwelderwal, de buurtschap Westernijkerk. De kerk staat op een ruim kerkhof wat destijds deel uitmaakte van een stinzenterrein dat behoorde aan de Jeppema’s.

Exterieur
Eind 13e eeuw waarschijnlijk gebouwd met restanten van een voormalige stins: Jeppema State. In de 15de eeuw werd de kerk vernieuwd en vergroot. De kerk bestaat uit een éénbeukig schip en een driezijdig gesloten koorgedeelte, beide uit baksteen en een eveneens bakstenen toren. Er zijn twee kleuren steen toegepast; een groengeel materiaal en een harder gebakken rode steen die bij de dichtgemetselde vensters aan de noordzijde afwisselend in strepen is verwerkt.
Aan de noordzijde van het schip zijn resten rode pleister te zien. De zuidmuur is voor grotere gedeelten beklampt met 18de eeuwse steen. Het koor met de gemetselde kralen aan de hoeken van de sluiting en sporen van rondbogige vensters is laat-Romaans. Ook de muren van het schip zijn blijkens de aan de noordzijde zichtbare sporen van vensters nog Romaans, maar door de materiaaltoepassing iets afwijkend. De zuidmuur is in de 19de eeuw gemetseld.
De twee klokken in de toren, zonder naam van de gieter, zijn in 1385 en 1405 vervaardigd. Op de grootste klok staat in Gotische letters: Te colo Virgio pia vocorque postea ergo Maria a.d.m.CCCLXXXV (U vereer ik vrome Maagd en verder word ik daarom genoemd Maria. In het jaar des Heren 1385). Ook de kleine klok heeft een Latijns opschrift: a.d.m. CCCCV dum trahor audite voco vos ad gaudia vite. (in het jaar des Heren 1405. Als ik getrokken wordt, hoort! Ik roep U tot de vreugde des levens).

Interieur
Het is een bijzonder kerkgebouw met veertiende-eeuwse muurnissen. Van het meubilair in de kerk is de preekstoel uit de 18de eeuw. Verder is er nog een eiken herenbank uit het begin van de 17de eeuw met overhuiving op Corinthische zuilen, terwijl drie eindschotten van banken met gesneden panelen en bekroningen uit de 16de eeuw dateren. In de dooptuin liggen originele estriken.

Orgel
Het orgelfront uit 1880 - van Fokke Bakker en Arjen Timmenga - wordt gezien als een mooi voorbeeld van de Friese orgelbouwtraditie.

Marrum, Lage Herenweg 6: woonhuis

Dit woonhuis is in 1911 gebouwd. Ontwerp en uitvoering zijn van de toenmalige eigenaar van het pand, de betonfabrikant J. Mellema. Het huis is dan ook in beton opgetrokken; de bouwtrant is vernieuwend, zowel wat betreft de vormen als het gebruikte materiaal en de decoratieve elementen, die aan de Art Nouveau zijn ontleend.