Drachten, Torenstraat 28: Rijks Hogere Burgerschool

Dit imposante gebouw, ontworpen in 1919 door architect J.A.W. Vrijman in een Frans-georiënteerde Um-1800 bouwstijl, was oorspronkelijk een Rijks HBS.

De plattegrond is E-vormig. Naast het hoofdgebouw staat de conciërgewoning die in dezelfde stijl is gebouwd. Het pand past binnen het uitbreidingsplan dat in 1918 voor het gebied ten oosten van de oude weg naar Leeuwarden is ontworpen. In het gebouw is nu het Drachtster Lyceum gehuisvest.

Haersmastate

Het gebouw werd in 1843 in opdracht van de in Leeuwarden geboren grietman van Smallingerland, Martinus Manger Cats, als woonhuis gesticht. Hij noemde het ‘Veldzicht’. Hij gaf opdracht voor een ontwerp aan de bekende architect Thomas Romein in Leeuwarden, die vele gebouwen in Fryslân had gebouwd, zoals de Beurs in Leeuwarden en het gemeentehuis van Menaldumadeel. Romein ontwierp een neo-classicistisch landhuis waar twee generaties Manger Cats woonden. Het gepleisterde gebouw heeft twee bouwlagen onder een schildkap. De voorgevel is aan de zijkanten afgesloten door geblokte hoekpilasters.
Het middengedeelte springt iets vooruit. Hierin bevindt zich de ingang onder een balcon, dat door ijzeren zuilen wordt gedragen. Boven de penslaande deur is een afsluitende attieklijst met de naam Haersmastate aangebracht. Deze naam is vanaf ongeveer 1853 in gebruik. Bij het gebouw hoorde een koetshuis en een tuinmanswoning. Het huis stond in een fraai aangelegde tuin met boomgaard en een kas. De ontwerper hiervan was vermoede jk tuinarchitect L.P. Roodbaard. Het gebouw is de laatste decennia in gebruik als kantoor. Kort vóór 1990 is er een eigentijdse vleugel aan toegevoegd.

Toegankelijkheid: Niet toegankelijk, tuin opengesteld.

Drachten

Ruim 35 jaar zijn we weg geweest. Veel is er veranderd. Zo'n halve eeuw geleden schreef meester op de lagere school op het bord dat deze veenkolonie al bijna 12.000 inwoners telde. Nu moeten we als repatrianten de woonplaats met ruim 42.000 medeburgers delen. Een expansie die zijn sporen heeft nagelaten. Menig karakteristiek plekje viel ten offer aan de uitbreidingsdrift van dynamisch Drachten.

Maar nog altijd ligt onze geboorteplaats in het fraaie coulissenlandschap van de Friese Wouden. Bijna vanaf de oprit van ons huis fietsen we via de aloude Slingeweg richting Olterterp en Beetsterzwaag. Op loopafstand wacht het water van de Friese boezem waar we onze eerste zwemslagen leerden. Tussen de bossen en die boezem stroomt de rivier van onze jeugd.

Is de Drait wel een rivier? In het fraaie boekje Rivieren van Noord-Nederland uit 1982 waarin 'de tien nog bestaande rivieren in NoordNederland worden beschreven', wordt De Drait slechts terloops genoemd. In het hoofdstuk over de Boorne lezen we hoe dit riviertje ook wel Alddjip genoemd - door middel van het Verbindingskanaal in contact is gebracht met 'de oude beek De Drait die tussen Beetsterzwaag en Olterterp zijn brongebied had'.

De Drait is echter geen verleden tijd. Tussen de Himsterfinnen in Kortehemmen en de Bisschopsgraven aan de Postlaan in Drachten manifesteert zich nog altijd de roep van het water. In het 'overjordaanse' liggen inmiddels nieuwe woonwijken: De Trisken en Himsterhout. Maar gelukkig creëerden de planologen en waterloopkundigen van onze tijd de groene buffer waarin je wandelend en fietsend blijft genieten. Net als in onze jonge jaren raakten we in de voorbije maanden geboeid door de eeuwige - in het water weerspiegelde - wisseling van de seizoenen. En nu nog een keer het ijs van De Drait op...

Drachten, Burgemeester Wuiteweg 162: klooster Karmel

Het aan de rand van Drachten gelegen klooster Karmel van Maria Middelares van alle Genaden werd gesticht door de beschouwende orde van de ongeschoeide carmelitessen. De bouw begon in 1936; geleidelijk vond in de jaren 1946 en 1954-1955 uitbreiding plaats naar het oorspronkelijk concept van de architect A. Witteveen uit Leeuwarden, dat was opgezet in de trant van de Delftse School.

Het klooster heeft een carrévormig grondplan met een kruisgang rond een besloten kloosterhof. Binnen het ommuurde terrein dat als sier- en groentetuin werd gebruikt, was een gedeelte afgezonderd als laatste rustplaats voor overleden nonnen. In 1993 werd deze laatste moniale vestiging in Friesland opgeheven.

Meint Wiegersma, de eerste voorzitter van It Fryske Gea, vond in 1926 de bospaardestaart in het Skiedingsboskje. Het was in de tijd dat It Fryske Gea nog niet eens bestond en de bospaardestaart elders in Fryslân niet voorkwam. Het bosje werd in 1958 door It Fryske Gea aangekocht. Het is een heel klein loofbosje, een eilandje in het cultuurland, dichtbij het steeds verder oprukkende Drachten. In het bosje zelf groeit de bospaardestaart niet meer, maar vreemd genoeg wel in de slootkant en in een smalle bufferzone tussen het Skiedingsboskje en het aangrenzende perceel. Inmiddels is de zeldzame plant ook elders in de provincie opgedoken.

In 2008 zijn drie gerestaureerde pingoruïnes op een bedrijventerrein langs de A7 overgedragen aan It Fryske Gea. De pingoruïnes zijn restanten van een pingo, een ijsheuvel uit de ijstijd. Water borrelde hier door de verder grotendeels bevroren bodem naar boven. Hierdoor groeide er een steeds hoger wordende ijsheuvel. De grond bovenop gleed naar de zijkant en zo ontstond een meertje met een aarden wal. In veel gevallen groeiden de meertjes helemaal dicht en werd de aarden wal vlak geschoven. De pingoruïnes zijn door de restauratie drie mooie zoetwatergebiedjes geworden.

Moleneind NZ/Oliemolenstraat: stoomolieslagerij

Aan het Moleneind ten westen van de kern Drachten vestigden zich in de negentiende eeuw enkele windhoutzaagmolens en een windoliemolen. De oliemolen bestond uit een hoog oprijzend, vierkant bakstenen onderstuk met taps toelopende muren. Hierop stond het houten achtkant van de windmolen.
Aan het einde van de negentiende eeuw ging de olieslagerij over op stoomaandrijving en werd de windmolen afgebroken op het vierkante onderstuk na. In 1903 werd de olieslagerij door een brand verwoest. Direct werd het bedrijf weer opgebouwd, waarbij het vierkante molenrestant gehandhaafd bleef. Aan weerszijden van de molenonderbouw verrezen bedrijfsruimten in traditionele stijl, met rondboogramen.
In de jaren zestig werden de bedrijfsgebouwen overgenomen door de bandenfabriek van de Fa. Dunlop-Enerka en werd de vaart voor het bedrijf gedempt. De oude fabrieksgebouwen met de molenonderbouw zijn tot de dag van vandaag blijven staan en vormen een markant industrieel ensemble.