Sint Nyk
St. Nyk is in streekdoarp dat by de dyk lâns oer in nochal hege sânrêch, ûnderdiel foarmjend fan in rige ‘gaasten’, yn de Midsieuwen ûntstien is. Op it betiidste kaartbyld, yn de atlas fan Schotanus út 1718, is der noch mar in bytsje bebouwing oan de belangrykste west east rjochte dyk te sjen, mar nammerste mear oan de dyk dy’t nei it suden rjochting De Lemmer rint. Oan dizze mei beammen beplante leane stiet oan de noardeastkant in rige wenningen en pleatsen. Foarby de krusing stiet de tsjerke oan de Lykwei. Noardlik fan it doarp leit boulân, súdlik healân.
De Tegenwoordige Staat van Friesland bestege yn 1788 in frij protte oandacht oan it doarp: ‘St. Niklaasga, ten Noordoosten van Tjerkgaast, is een der grootste Dorpen deezer Grieteny, en bestaat uit drie en dertig Boereplaatsen, en verdere wooningen. De kerk, een koepel torentje hebbende, is gebouwd in 1720, doch zeer vervallen. De meeste ingezetenen van dit Dorp zyn van den Roomsch-Katholyken Godsdienst. De buurtjes de Ryl en de Hongerschar behooren ook onder hetzelve. … Weleer werd hier, des Zondags na Pinkster, eene jaarmarkt gehouden, die in 1774 is afgeschaft, om datze nu en dan veele wanorders en bykans nooit eenig weezentlyk nut te wege bragt. Over ’t algemeen is de grond zandig en hoog, doch ten Noorden laag en onvruchtbaar. Ten Zuiden, naar Doniaga, heeft ook de tegenwoordige Grietman, met eenige andere Ingezetenen, eene Polder aangelegd van 426 Pondemaaten lands, van welke men zich met den tyd veel goeds beloofd.’
Neffens de kaart yn de atlas fan Eekhoff út 1850 wie doe oan beide wegen fan de trijesprong bebouwing. De herfoarme tsjerke stie doe hieltyd noardlik dêrfan, tusken wat tsjintwurdich de Tsjerkeleane en de Omloop hjit. Ek de roomske tsjerke (1833) wie oanjûn, súdlik fan de trochgeande dyk, no de Tsjerkestrjitte. De boerestreek oan de dyk nei De Lemmer lei oan de westkant fan de Eijsinga’s Polder.
Yn de twadde helte fan de 19e ieu en yn de 20e ieu is St. Nyk sterk groeid. De tsjerke oan de Omloop is yn 1721 boud en hoewol ‘t se yn 1788 ‘zeer vervallen’ neamd waard en de mienskip foaral roomsk wie, is se lykwols oerein bleaun. It is in trijekantige sletten sealtsjerke mei in lege geveltoer mei in koepeltsje wat iepen wurk hat. Dizze toer draacht in klok dy’t Steven Butendiic yn 1467 geat en dy’t út de Legemar, dy’t tichtby leit, ôfkomstich is.
De roomsken ha yn 1885 in died steld troch in triomfalistyske, neogotyske tsjerke bouwe te litten dy’t it doarpssintrum en it silhûet dominearre hat. It is nei in ûntwerp fan de Fryske arsjitekt Jan Doedes van der Weide, in learling fan de ferneamde Cuypers makke, in krúsbasilyk mei in trijekantich sletten koar en in doopkapel. De rizige toer hat fjouwer fjilden, in omloop en ranke spits en wurdt begelied troch in treptoer. De tsjerke hat in fraai neogotysk ynterieur en bypassend meubilêr mei in haadalter út 1897 en in triomfkrús fan 1907. In rige brânskildere finsters binne út 1897 mar in generaasje letter binne ek noch finsters makke troch J.M.Ydema. Efter de tsjerke is yn 1933 nei ûntwerp fan H.Huitema in grutte Lourdesgrot oanlein.
By de trijesprong steane twa kafees. Fierder hat it sintrum in ynbannige bebouwing. Yn it easten boude boargemaster Rengers yn 1871 by de buorskip Hûs ter Heide syn bûtenferbliuw Boschoord, dat yn 1909 ferboud is. Noch fierder waard yn de fernijingsstyl de filla Doniastate boud.
Yn 1904 waard Wilhelminaoord stichte. Ynisjatyfnimmers wienen de frijgeselle freules Van Eysinge. Sy stelden harren libben yn it teken fan de filantropy. It rêstoard wie foar froulju dy’t te’ n ein wienen en kaam yn it bosk dat yn 1845 yn opdracht fan de lettere boargemaster fan Lemsterlân, jhr. Mr.C.L.van Beyma thoe Kingma, oanlein wie op de skrale sângrûn. It hûs waard nei de mem fan de freules Wilhelminaoord neamd. It is kloek fleugelgebou yn in libbende chaletstyl nei in ûntwerp fan arsjitekt Hendrik Kramer. It ûntwerp fan de tunen wie fan de freules sels, mei ien fan harren broers.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
