Wyns
Wyns is in terpdoarp dat yn de Midsieuwen ûntstien is tichtby de wâl fan de Ie. In dizze Midsieuwen wie Wyns it sintrum foar de wide omjouwing en is it haadplak west fan it distrikt Wininge, nei it doarp neamd. It kaartbyld yn de atlas fan Schotanus út 1716 lit in lytse kearn sjen en út elkoar lizzende bebouwing oan de dyk by de Ie lâns, dy’t doe al as trekfeart ferbettere wie. Yn it noarden hâldt it doarpsgebiet op mei de buertsjes Tergreft oan de Ie en Wrans mear it lân yn.
De Tegenwoordige Staat van Friesland meldde yn 1786 dat Wyns: ‘gelegen aan de Ee of Dukkumer trekvaart, 1600 Koningsroeden van Leeuwarden, is niet groot van omtrek. {…} De landeryen, onder dit dorp behoorende, zijn weid-en hooilanden, en loopen in’t Oosten tot aan de Mork. In ’t Noorden der kerk ligt eene uitwatering, de Uilemeer genoemd. Door dit dorp loopt ook, over de mieden, een rydweg van Leeuwarden naar Oudkerk en Oenkerk, die alleen geduurende den Zomertyd bruikbaar is. Endelyk ligt, niet verre van de Oudekerkster miedweg, een zeer vischryk meertje, Antje Jetses meer genoemd.’
De doarpstsjerke is oarspronklik wijd oan Sint-Vitus en sil om 1200 boud wêze. It is in ienbeukige, romaanske tsjerke mei in smeller en in heger koar, dat fiifsidich sletten is mei kraalprofyl op ’e hoeken. Ynwindich it is koar healrûn. De toer fan twa ûnderdielen is út de 13e ieu. Dat is oan ien kant te sjen, omdat de oare kanten folle letter beklamme binne.
Oan de Ie is de wetterherberch – mei pontsje – wer fol yn gebrûk, ek besocht troch fytsers út Ljouwert. Yn, by en bûten it doarp steane in stik as wat nijsgjirrige buorkerijen. Wyns 5 út even nei 1900 is in buorkerij mei in dwers pleatst foarhûs. Op nûmer 28 stiet in mânske kop-hals-romppleats. De terp fan it eardere kleaster Bethlehem is al jierren in grutte agraryske delsetting fan buorkerijen mei skuorren. Oan de Ie leit de eardere súvelfabryk út 1893 dy’t yn 1997 ferboud is en útwreide ta skipstimmerbedriuw. Dêrnjonken stiet noch in rige arbeidershuzen.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
