Harkema

De Harkema is in jong en yn de jongste tiid sterk groeid streekdoarp mei in ferline as heidedoarp. It hat alderhande farianten oan nammen: eartiids wie it Harkema Opeinde, mar om betizing foar te kommen mei de Opeindes yn Smellingerlân en Grins, waard Harkema foarfoege. Yn it Frysk hawwe we it oer Harkema Opein, Hamster Pein en (meastal) De Harkema.

De Hamster Pein, no ressortearjend ûnder Droegeham, is in agraryske streek yn it noarden, oan de trochgeande dyk tusken Droegeham en Stynsgea yn. Dêr leit de oarsprong fan it doarp, dêr‘t doe ek noch de agraryske streek Buwekleaster by hearde. Healwei de 19e ieu wurdt noch skreaun dat súdlik fan Hamster Pein grutte, ûnbeboude heidefjilden lizze. Krekt yn dy tiid setten de earste earme heidebewenners har op de heide te wenjen, dy‘t yn de ieuwen dêrfoar ôffeane wie. Te wenjen sette en bewenners binne hjirby grutte wurden. De heidebewenners sochten in plakje, bouden yn ien dei in heidehutte of spitkeet en besochten dêr te oerlibjen mei los wurk. De mannen en jonges reizgen betiden fier fuort om mei seizoenswurk wat jild te fertsjinjen om sa de winter troch te kommen. Branje waard wûn út de saneamde bulten, restanten fan de ferfeaningen. Der waarden matten en biezems makke, dy’t men dan letter útsutele.

Dat ûntstean fan in delsetting fan frijwat losse, sels boude ûnderkommens hat de mentaliteit en dêrmei ek de sfear foar altyd bepaald. Yn de Fryske ensyklopedy fan 1958 stiet in treffende karakteristyk: “Harkema is een arbeidersdorp met verspreide bebouwing, de bevolking is zeer aan de streek gehecht en emigreert moeilijk. De werkeloosheid is groot (febr. 1956 26% van de mannelijke beroepsbevolking), vooral onder losse arbeiders en grondwerkers, met afkeer van fabrieksarbeid: Harkema oriënteert zich na de nijpende armoede in de 19e eeuw langzamerhand in ander soort werk, maar heeft te kampen met zijn verleden, innerlijke onzekerheid en gebrek aan begrip van de buitenwereld.”

Fan dy ûnwissichheid is neat te fernimmen oan de bou-aktiviteiten yn it doarp. It ynwennertal, sûnt 1958 groeid mei 55%, hat it doarp foar in grut part foarm jûn. It sels ûntwerpe en bouwe fan huzen komt opfallend faak foar. Sûnt dy tiid is de struktuer fan it doarp, dy ‘t benammen bestie út bebouwing by de út elkoar lizzende wegen lâns, tichter wurden en is Harkema sadwaande kompakter wurden. Op nochal wat plakken stean wenningen en bedriuwen sa as it liket sûnder al te folle doel troch elkoar. Oan de westkant lizze no bedriuweterreinen.

It ferline fan it heidedoarp is op twa plakken noch mei te meitsjen. Yn de oarspronklike setting oan de Mûntsegroppe, in sânpaad dat fan Hamsherne nei Rottefalle rint en diels de skieding foarmet tusken de gemeenten Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel. Op ‘e hichte fan Harkema stiet oan dit sânpaad in rige yn1919 boude arbeidershuzen op romme kampen lân. Se ha it karakter fan in boerepleatske omdat efter it foarhûs de kapskylden trochsjitte en sadwaande in skuorre foarmje foar jongfee of lânbouprodukten. De wenningen foarmje yn it gruttendiels ûntgûne gebiet mei ek noch wat heidefjildsjes, in geef gehiel dat sjen lit hoe’t dizze omjouwing yn it begjin fan de 20e ieu yn kultuer brocht waard. Wat mear nei it suden ta, by de Betonwei, stean noch twa fan de yn totaal 22 troch de wenningstichting yn 1912 boude ûntginningspleatskes. Se binne de oanlieding west ta it oanlizzen fan it temapark de Spitkeet, dêr‘t ûnder mear it wenjen en wurkjen op de heide toand wurdt.

Oan ‘e noardkant leit oan de Nije of Kompanjonsfeart de buert Roodeschuur, dy‘t by Stynsgea heart en westlik dêrfan Buwekleaster, dat no by Droegeham rekkene wurdt, mar fanâlds by Harkema heart. It premonstratenzer kleaster is yn 1242 troch Bouwe of Buwe Harkema stifte, deselde persoan dy‘t Harkema syn namme jûn hat. Sa healwei de 19e ieu wie der noch wat muorrewurk fan it kleaster sichtber. Buwekleaster is no in buorskip mei yn it easten grutte buorkerijen, wêrûnder in monumintale pleats út 1807. Oer in sânpaad kin it lytse tsjerkhôf mei klokkestoel berikt wurde.

Colofon

Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel

---

© Tekst: - © Foto voorblad: Hendrik van Kampen