Bezienswaardigheden in Jelsum

Dekemastate

In Jelsum bepalen een lange muur met poort en een voormalige tuinmanswoning het beeld van het dorpsplein. Via dit gebouw kan men het stateterrein betreden. Het L-vormige gebouw bestaat sinds de verbouwing in 1814 uit een hoofdgebouw met empire-ramen en een fraaie toegangsdeur en een lagere vleugel. Achter de vensters ligt het voornaamste vertrek, de zaal. Hier hangt de unieke collectie familieportretten. In de kelder zijn restanten van de middeleeuwse stins zichtbaar.

In 1996 kocht het Old Burger Weeshuis te Leeuwarden het geheel. Het complex werd gerestaureerd en is nu museum. De inrichting toont hoe een voorname Friese familie rond 1930 een state bewoonde.
Dekema State ligt op een omgracht terrein en is via een brug met rijk gesneden poort uit 1905 te bereiken. Hiervoor ligt het voorplein waarop de lange oprijlaan uitkomt. Een wandeling in de fraai aangelegde tuinen voert langs singels, een sier- en moestuin en een boomgaard. In het voorjaar bloeien er verschillende soorten stinzenplanten.
De vroegste vermelding van het gebouw dateert uit 1486, toen het als Fetzastate bekend was. Later werd de adellijke familie Camstra eigenaar van de state, die vervolgens op de familie Dekema, naamgever van de state, vererfde. Sinds het eind van de 18de eeuw tot 1996 was de familie Van Wageningen eigenaar van Dekema State.

Toegankelijkheid:

• van 13 uur tot 17 uur tenzij anders aangegeven.
• groepen op afspraak
• feestdagen gesloten
• bezichtiging onder voorbehoud van andere activiteiten.

Jelsum

Toen ik in 1940 werd geboren, tijdens het geweld van de Tweede Wereldoorlog, was Jelsum niet direct het mooiste plekje van Friesland. Al heel jong werd ik geconfronteerd met het gevaar van gevechtsvliegtuigen, die overvlogen van en naar het militaire vliegveld. Sirenes joegen de mensen regelmatig de kelder in als er een bombardement naderde.

In 1946 mocht ik naar school. Elke dag lopende van het buurtschapje Vensterburen, langs de Binnendyk en het Paradyske, naar het schooltje met zijn vier lokalen. Op zondag gingen we naar de zondagsschool in het kerkje van Jelsum. Dan namen we een andere route, via de Skytsingel langs de ringmuur van Dekema State. Onze kinderwereid was eigenlijk niet groter dan een cirkel van een paar honderd meter rond de state.

In en na de oorlog was er nauwelijks speelgoed te koop, maar als oorlogskind wisten we niet beter. De natuur was onze bron van vermaak. We lieten huisjesslakken tegen elkaar racen, visten in de slootjes en speelden in holle bomen. Ik leerde fietsen in de Singel bij Dekema State en we hadden `s winters schaatswedstrijden op de slotgracht. Hoewel de veertiger jaren niet gemakkelijk waren, heb ik een gelukkige jeugd gehad.

Kennelijk zijn de jeugdjaren erg bepalend, want Jelsum oefent nog altijd een geweldige aantrekkingskracht op mij uit. De familiegraven bij het oude Romaanse kerkje, het prachtig gerestaureerde Dekema State en de weidse vergezichten rond Jelsum zorgen er voor dat ik op mijn fiets vaak naar Jelsum word toegetrokken.

De kerk is in de tweede helft van de 12de eeuw van tufsteen op een van de twee terpen van Jelsum gebouwd. De noordelijke muur laat het beste de rijke romaanse stijl zien. In tufsteen zijn twee registers van rondboogfriezen aangebracht, de onderste van iets groter formaat dan de andere. Tussen de friezen zijn moeten en andere sporen van kleine rondboogvensters zichtbaar. Het oostelijke is eerst naar beneden verlengd en daarna met bakstenen siermetselwerk gedicht. In deze muur zitten twee spitsboognissen met ingangen, waarvan één is dichtgezet. Oostelijker zit een laag, breed en licht spitsbogig spoor van een ingang of kleine aanbouw, gevuld met kepervormig metselwerk. Het zuidelijke muurwerk heeft in de muurdammen tussen de ingebroken gotische vensters ook nog stukken van het kleine rondboogfries, maar restanten van het andere fries geeft het nauwelijks prijs. Aan de westzijde staat de ingang in een geprofileerde spitsboognis die rechthoekig is omkaderd. Het vijfzijdig gesloten koor is in de 15de eeuw in baksteen toegevoegd. Het heeft spitsboogvensters en in de blinde sluitmuur een groot rondbogig met klein formaat baksteen dichtgezet spoor. De slanke bakstenen toren uit de 13de eeuw heeft korfbogige galmgaten en in de oostelijke geveltop klimmende nissen.

Het laatgotische tongewelf bezit rozetten in de sluitingen met voorstellingen van de passie-attributen en boven het koor van de gekroonde Christus. De kerk- en herenbanken dateren voor een deel nog uit de 16de en 17de eeuw. Eén heeft gotische briefpanelen. De preekstoel is in 1703 door timmerman Jan Aukes gemaakt en staat in een doophek. In de vloer ligt een grote collectie gebeeldhouwde zerken, waaronder één door Benedictus Gerbrandtsz. (1547) en de zerk voor de theoloog en bijgeloofbestrijder Balthasar Bekker die in 1764 overleed. Het orgel is in 1834 gebouwd door L.J. en J. van Dam met gebruikmaking van kas en pijpwerk van een vorig instrument uit de vroege 18de eeuw. Maar er zijn waarschijnlijk ook onderdelen van het toen geveilde orgel uit de Galileërkerk in Leeuwarden hergebruikt.