Wûns
Oan it terpdoarp Wûns tanket de gritenij har namme. Ek is it in doarp dat der ea mei it rjochthûs it middelpunt fan wie. No strielet it dy funksje net mear út. It leit tsjintwurdich hast wat ôfsidich sûnt it frij drokke ferkear rjochting Makkum om it doarp laat wurdt.
De bebouwing bestiet út beskieden, sfearfolle húzen en in stik as wat represintative rintenierswenten en foaral oan de súdkant lizze ek pleatsen. De tsjerke is dêrtroch it brânpunt by útstek. Dy stiet midden op in terp yn it selskip fan de pastorije links en de eardere skoalle rjochts oan de doarpsstrjitte mei in aardige kompakte bebouwing. De bebouwing stiet fierder oan de útfalswegen: de Noarderleane, Wildingheleane en Wearsterwei en der is in frij jong buertsje by de Molkfeart.
Yn it midden stiet proastich de sintraalboutsjerke, in selsum type, spesifyk ûntwikkele foar de protestantske earetsjinst. De tsjerke waard yn 1728 boud om in midsieuske tsjerke mei sealdaktoer te ferfangen. It gebou fertoant in aardige ôfwikseling fan acht brede en smellere muorren. Yn de brede steane grutte rûnbôgefinsters. It piramidedak wurdt bekroand troch in koepeltuorke mei balustraden, galmgatten en oerwurken. Yn de tsjerke in kânsel út 1681, in kreake tsjinoer it preekmeubel en in oargel yn pearsreade kleur mei lichte ornamintyk út 1891.
Wûns hat lang in belangrike grûnskat hân, mar nei’t dy yn 1941 en 1961 by argeologysk ûndersyk ûntdutsen waard, is se nei it tsjerkemuseum yn it fiere Jannum oan de oare kant fan Fryslân oer brocht. De skat bestiet út grutte fragminten byldhoude rôze Bremer sânstien dy’t yn de betide 14e ieu mooglik in koarstek foarmen. Se ha foarstellingen fan apostels, mar ek de berte fan Christus en it Laam fan God is der op te sjen. Wat de tsjerke noch wol hat is in grutte tinkstien foar J.C.P. Salverda (1783-1836), in romantysk Frysk dichter dy’t skoalmaster yn Wûns wie.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
FYP: Gemeente Sudwest Fryslân
